گیاهان دارویی l آیا زرشک در استان گلستان در حال انقراض است؟

طبق گزارش دستگاه های مرتبط با گیاهان دارویی در گلستان، از مجموع گیاهان شناسایی شده دراستان ۴۰۹ گونه آن دارویی است کـه ۱۵۶ گونه درجنگل‌ها، ۹۸ گونه در مراتـع، ۴۷ گونه در حاشیه مزارع و ۱۰۸ گونه دیگر به صورت مشترک در اراضی جنگلی، مرتعی و زراعی رشد می‌کنند.

هرساله با شروع فصل پاییز فصل برداشت زرشک به عنوان یکی از گونه‌های گیاهان دارویی در استان هم آغاز می‌شود و بازار فروش زرشک تازه و آب زرشک در روستاهای ییلاقی به ویژه روستای شاهکوه گرگان داغ می‌شود.

کاهش بوته های گیاه در روستای شاهکوه

یکی از اهالی روستای شاهکوه به خبرنگار مهر اظهار کرد: هرچند برداشت زرشک توسط اهالی بومی از گذشته در منطقه مرسوم بوده اما در سال‌ های اخیر به دلیل برداشت‌ های غیراصولی باردهی درختچه‌های زرشک منطقه به شدت کاهش یافته است و نگران منقرض شدن این گونه هستیم.

محمود دهقان با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر با شروع فصل پاییز نه تنها از گرگان و روستاهای اطراف آن بلکه از سایر استان‌ ها هم عده‌ ای برای برداشت زرشک به منطقه هجوم می‌ آورند، توضیح داد: تجربه ثابت کرده است قطع شاخه‌ ها و تنه زرشک در باروری گیاه تأثیر معکوس دارد و به شدت باعث کاهش میوه‌ دهی آن می‌شود.

وی افزود: اهالی بومی منطقه بر بهره‌ برداری اصولی تأکید دارند چرا که بخشی از اقتصاد روستا به باردهی درختچه‌های زرشک وابسته است اما متاسفانه در سال‌ های اخیر شاهد بهره‌ برداری‌ های غیراصولی از این گیاه معجزه‌ آسا که خواص درمانی بسیاری دارد، هستیم.

وی ادامه داد: به باور اهالی بومی درختچه‌ های زرشک گنجینه‌ های با ارزشی برای منطقه هستند و از مسئولان انتظار می‌رود برای حفاظت از این گونه‌ها تلاش کنند.

برداشت عمده زرشک نداریم

هرچند دهقان برحفاظت بیشتر از درختچه‌های زرشک شاهکوه اصرار دارد و نگران انقراض این‌ گونه گیاهی در گلستان است اما مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان به خبرنگار مهر گفت که برداشت میوه‌های جنگلی از جمله زرشک ، تمشک و … از گذشته در گلستان مرسوم بوده و نمی‌توانیم برداشت هر چیزی را محدود کنیم.

وی تأکید کرد: هرچند برداشت عمده گیاهان دارویی در گلستان نداریم اما اگر برداشت بدون ضابطه گیاهان با ارزشی همچون زرشک ، شیرین بیان و … در عرصه‌های ملی باشیم برخورد می‌کنیم.

مسئول گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان جزییات بیشتری از موضوع برداشت غیراصولی گیاهان دارویی از عرصه‌ های منابع طبیعی ارائه و به خبرنگار مهر اظهار کرد: تجاوز در عرصه‌ های منابع طبیعی زیاد است و ماهم نمی‌توانیم همه‌ جا نیرو بگذاریم که قُرقبانان از عرصه‌ ها حفاظت کنند.

محسن باغستانی افزود: گیاهانی همچون تمشک که خاصیت دارویی دارند گونه‌ های مهاجم هستند و در تمام مناطق استان خودرو وجود دارند ما روی آن‌ها حساسیت نداریم.

وی با اشاره به اینکه سرخدار استان گلستان جزو گیاهان دارویی است که تحت حفاظت قرار می‌گیرند و روی آن‌ ها حساسیت داریم، ادامه داد: گونه‌ هایی همچون شیرین بیان، زرشک و ثعلب دارای ارزش بیشتری هستند و در واقع گونه حفاظتی هستند اما در معرض خطر انقراض نیستند.

مسئول گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان اضافه کرد: هر ساله با شروع فصل پاییز مردم حتی از سایر استان‌ها برای برداشت زرشک به ارتفاعات گلستان هجوم می‌آورند و ماهم نمی‌توانیم جلوی آن‌ ها را بگیریم و فشار بیاوریم.

وی توضیح داد: این گونه جزو گیاهان دارویی است و خواص درمانی معجزه‌ آسایی در درمان کبد چرب ، کاهش قندخون و فشارخون و … دارد و مردم هم از خود این گیاه و هم آب آن استفاده دارویی می‌کنند.

ممانعت از برداشت زرشک مشکلات اجتماعی به همراه دارد

باغستانی تصریح کرد: زرشک نه تنها در شاهکوه بلکه در ارتفاعات شهرستان‌ های گرگان، علی‌آبادکتول، رامیان و آزادشهر به طور پراکنده وجود دارد و به دلیل فقر مالی در برخی روستاها، کسب و کار عده‌ ای از اهالی بومی به برداشت گیاهان دارویی و زرشک وابسته است و ماهم نمی‌توانیم مانع کسب و کار مردم شویم چراکه مشکلات اجتماعی زیادی به همراه دارد.

مسئول گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با اشاره به اینکه سطح کشت زرشک کوهی در دو سال گذشته زیاد نبوده است، خاطر نشان کرد: امسال جلسات مشترکی بین اداره کل منابع طبیعی و جهادکشاورزی برای توسعه زرشک کوهی در استان برگزار شده و تلاش داریم در گام نخست پیمانکار بیش از پنج هزار اصله نهال زرشک برای ما تولید کند.

باغستانی بیش از آن‌ که نگران انقراض این‌ گونه باشد نگران مشکلات اجتماعی ناشی از ممانعت در جمع‌ آوری زرشک است اما یک کارشناس حوزه کسب و کار معتقد است که عدم برنامه‌ ریزی پایدار و طولانی‌ مدت سازمان‌های متولی می‌ تواند سبب از بین رفتن درآمد های به دست آمده در جوامع محلی شود.

حمیدرضا بیانی با اشاره به اینکه گیاهان دارویی به‌عنوان منبع اقتصادی روستاهای کوهستانی استان مورد استقبال جوامع محلی قرار گرفته است، به خبرنگار مهر اظهار کرد: مدیریت صحیح در زمینه‌ بهره‌ برداری از گیاهان دارویی می‌تواند زمینه‌ اشتغال‌ زایی در مناطق روستایی و حاشیه‌ کوهستان را فراهم کند و وجود گیاهان دارویی در این مناطق نشانه ظرفیت فراوان اقتصادی این منطقه است ایجاد نگاهی اقتصادی به همراه بهره‌ برداری پایدار در این زمینه یک منبع درآمد پایدار را برای مردم بومی ایجاد می‌کند.

کسب درآمد از گیاهان دارویی نیازمند آموزش است

وی تأکید کرد: بهره‌برداری غیراصولی از گیاهان دارویی اصلی‌ ترین علت از بین رفتن گیاهان با ارزش این منطقه است و برداشت پایدار و کسب درآمد از گیاهان دارویی نیازمند آموزش جوامع محلی است.

این کارشناس حوزه کسب و کار متذکر شد: اصلی‌ترین مشکل در زمینه‌ بهره‌ برداری اقتصادی از گیاهان دارویی نبود برنامه‌ ای مدون در میان مراکز تصمیم‌ گیرنده است. مدیریت جهاد کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان و استان باید ‌برای اهلی‌ کردن گیاهان دارویی و پرورش گلخانه‌ ای آن‌ها برنامه داشته باشند.

به گفته وی بخش بزرگی از زندگی و کسب و کار مردم در ارتفاعات استان وابسته به کوهستان است اما نبود امنیت و اعتماد در بازار فروش گیاهان دارویی سبب آسیب جدی به جوامع محلی می‌شود و نبود امنیت در بازار فروش گیاهان دارویی و عدم حمایت‌های بخش دولتی از مردم محلی آمار قاچاق گیاهان دارویی و تخریب رویشگاه این گونه‌ها را افزایش می‌دهد.

هرچند گیاه زرشک به واسطه خواص فراوان دارویی به گیاه معجزه‌ آسا و میوه طول عمر مشهور است اما نجات این گونه در گلستان به ویژه در شاهکوه نیازمند معجزه است چرا که دستگاه‌های متولی برنامه‌ای برای حفاظت از این گونه ندارند.